Ośrodek Harcerski jest położony w Chorzowie nieopodal Stadionu Śląskiego, przy Alei Harcerskiej 3. Historycznie jest miejscem związanym z Parkiem Śląskim i od początku położonym w jego granicach. Od roku 1963 jest administrowany przez Śląską Chorągiew Związku Harcerstwa Polskiego, a w roku 2014 (na mocy uchwały Sejmiku Województwa Śląskiego) został jej przekazany w użytkowanie wieczyste. Ośrodek nosi imię generała Jerzego Ziętka, a na terenie kompleksu znajduje się jego popiersie.
Ośrodek graniczy z Górnośląskim Parkiem Etnograficznym zwanym Skansenem Śląskim. Zajmuje obecnie 6,4 hektara (wcześniej powierzchnia wynosiła dwa razy tyle) terenów zielonych.
Potrzeba budowy ośrodka wyniknęła z sytuacji odrodzenia się Związku Harcerstwa Polskiego, które nastąpiło po Zjeździe Łódzkim w grudniu 1956 roku. Od 1957 roku nastąpił dynamiczny rozwój drużyn harcerskich i gromad zuchowych oraz organizacja komend hufców, do których powróciło wielu doświadczonych instruktorów harcerskich. Ujawnił się jednak olbrzymi brak wyszkolonej kadry do obsadzania funkcji wychowawczych i organizacyjnych.
W tymże roku funkcję komendanta chorągwi objął hm. Józef Haensel – instruktor o dużym doświadczeniu organizacyjnym i wyrazistym spojrzeniu na perspektywiczny rozwój Chorągwi. W oparciu o doświadczonych instruktorów powołano skład komendy Chorągwi i obsadę komend hufców. Przystąpiono natychmiast do organizowania szkoleń funkcyjnych oraz kursów na stopnie instruktorskie. Kłopotem okazał się brak odpowiedniej bazy szkoleniowej, bowiem ośrodki harcerskie sprzed 1939 r. na Buczu (1931 r.) i Górkach Wielkich (1937 r.) nie zostały zwrócone ZHP, pozostały one pod zarządem Ministerstwa Zdrowia, jako placówki leczniczo-wychowawcze dla dzieci (prewentoria).
Fundamentalnym zadaniem dla ZHP była próba uzyskania rekompensaty za utracone ośrodki. W 1958 r. Komenda Chorągwi wystąpiła z prośbą do Wojewódzkiej Rady Narodowej o wybudowanie Śląskiego Ośrodka Harcerskiego, o wielofunkcyjnym przeznaczeniu pozwalającym na zaspokojenie potrzeb działalności programowej. Inicjatywa Komendy Chorągwi została przyjęta przychylnie przez władze wojewódzkie. W wyniku tego już 13 sierpnia 1958 roku została podjęta uchwała przez prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej o budowie Ośrodka. W uchwale wskazano również osobę odpowiedzialną za jej wykonanie. Był to płk. Jerzy Ziętek – wiceprzewodniczący WRN. Powstanie ośrodka, to spora zasługa generała Jerzego Ziętka, który uważał, że to miejsce harcerzom po prostu się należy. Ziętek był przewodniczącym Śląskiej Rady Przyjaciół Harcerstwa, a sam ofiarował na rzecz ośrodka kilka osobistych rzeczy, wśród nich monety i ślubną obrączkę. Wskazano, by realizację budowy kompleksu budynków prowadzić etapami i oddawać je zaraz po wykonaniu do zagospodarowania.
Projekt Ośrodka Harcerskiego, ok. 1960. Śląski Park Kultury…, wyd. 2, s. 199
Budowę rozpoczęto jeszcze w tym samym roku, a realizację harmonogramu prac kontrolował często na terenie budowy sam pułkownik. Budowa przebiegała zgodnie z harmonogramem. Pierwszy etap oddania do użytku podstawowych obiektów: szkoły instruktorskiej, stanicy turystycznej, pawilonu harcerskiego wyznaczono na 20.03.1964 r. W tym terminie nastąpiło uroczyste przekazanie we władanie Komendzie Katowickiej Chorągwi ZHP obiektów, z udziałem najwyższych władz państwowych, wojewódzkich, Głównej Kwatery Harcerstwa, Rady Głównej Przyjaciół Harcerstwa oraz licznie zgromadzonej kadry i młodzieży harcerskiej.
Spełniły się marzenia instruktorów i młodzieży harcerskiej, biorącej aktywny udział w zagospodarowaniu pomieszczeń. Moment otwarcia Ośrodka stał się wielkim wydarzeniem w życiu Chorągwi.
Ośrodek Harcerski. Archiwum Ośrodka Harcerskiego w Chorzowie.
Uchwałą z dnia 30. 10. 1963 r. komenda Chorągwi powołała:
- na kierownika Ośrodka harcerskiego Chorągwi Katowickiej hm. Włodzimierza Kosmalę – b. kierownika wydziału GKH,
- na zastępcę kierownika Ośrodka d/s administracyjno-organizacyjnych – głównego księgowego hm. Franciszka Szczęśniewskiego – b. kierownika wydziału fin.-gosp. KCh
Powołano również kierowników pawilonów:
- Kierownikiem pawilonu harcerskiego został hm. Jan Dymarski – b. komendant hufca Sosnowiec
- Kierownikiem Szkoły Instruktorskiej został hm. Zygmunt Błędowski – b. kierownik wydziału młodzieży młodszej KCh
- Kierownikiem Stanicy Turystycznej została pwd. Maria Kisperska
Jeden z pawilonów Ośrodka Harcerskiego w Chorzowie. Archiwum Ośrodka Harcerskiego w Chorzowie
Ośrodek rozpoczął aktywną i różnorodną działalność wynikającą z programu Chorągwi w zakresie szkolenia kadr do zadań programowych w zakresie metodyki harcerskiej, turystyki i krajoznawstwa, wychowania techniczno-specjalnościowego.
W okresie funkcjonowania Ośrodka nastąpiło wiele zmian na stanowiskach kierowniczych. Między innymi funkcję kierownika ośrodka kolejno pełnili:
- hm. Włodzimierz Kosmala styczeń 1964 – marzec 1965
- hm. Franciszek Kisperski kwiecień 1965 – luty 1972
- hm. Zygmunt Błędowski marzec 1972 – lipiec 1988
- hm. Ryszard Kusina sierpień 1988 – październik 1989
- hm. Mariusz Jachta listopad 1989 – grudzień 1991
- hm. Jacek Nazimek styczeń 1992 – marzec 1995
- hm. Andrzej Lichota kwiecień 1995 – nadal
***
Szkoła instruktorska
Organizatorem Szkoły Instruktorskiej był hm. Zygmunt Błędowski. Postawił on wysoką poprzeczkę na kursach namiestników zuchowych, drużynowych, szczepowych i innych funkcyjnych. Instruktorzy uczestniczący w kursach pozytywnie oceniali zarówno poziom zajęć programowych jak również panującą w szkole atmosferę. W kursach uczestniczyli instruktorzy i harcerze z różnych chorągwi.
Pawilon harcerski zmienił nazwę na Pawilon Techniki
Organizatorem prac pawilonu był hm. Jan Dymarski, doświadczony organizator i specjalista w zakresie obozownictwa.
Pawilony Ośrodka Harcerskiego w Chorzowie, fot. Jerzy W. Brzoza. Oaza pod rudym…
Zmiana nazwy pawilonu wyniknęła ze zmiany założeń programowych wskazujących na rozwijanie zainteresowań technicznych młodzieży. W pawilonie zostały stworzone odpowiednie warunki dla podjęcia rozwoju specjalności technicznych i produkcji sprzętu obozowego. Dla realizacji tego celu nawiązano liczne kontakty z zakładami produkcyjnymi, które wspierały materialnie i sprzętowo tę działalność.
W porozumieniu z zakładami, pawilon wyposażono w urządzenia i maszyny, m.in.: obrabiarki, piły itp. służące do produkcji sprzętu obozowego.
Hm. Jan Dymarski już jako komendant hufca wspierał wprowadzanie nowoczesności w obozownictwie, w oparciu o hufcową stanicę techniczną. W nowym miejscu stworzył warunki na szeroką skalę produkowania wyposażenia namiotów w sprzęt taki jak: łóżka, ławki, stoliki itp. Produkowano również konstrukcje namiotów kuchni, umywalni, latryn. Ośrodek zaopatrywał w te urządzenia macierzyste hufce oraz z innych chorągwi.
Pawilon stanowił bazę do działania drużyn specjalnościowych, pilotował imprezy lub udzielał pomocy przy ich organizacji o charakterze techniczno-obronnym, zawodów specjalnościowych z dziedziny łączności, krótkofalarstwa, Młodzieżowej Służby Ruchu, olimpiad naukowo-technicznych, olimpiad o wiedzy technicznej i manewrów techniczno-obronnych, Turniejów Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego.
Miasteczko ruchu drogowego „Zebra”, fot. Jerzy W. Brzoza. Oaza pod rudym…
W OH działały:
- Młodzieżowe Towarzystwo Naukowe, które prowadził hm. Jerzy Pniok i hm. dr Zygmunt Kalisz,
- Komitet organizacji olimpiad wiedzy technicznej, koordynowany przez hm. Janusza Polaka,
- pierwszy harcerski klub informatyczny,
- Chorągwiany Inspektorat Łączności.
Siedzibę miał też krąg instruktorski przy Śląskiej Akademii Medycznej kierowany przez hm. prof. dr hab. Krystynę Karczewską.
Stanica Turystyczna
Stanowiła bazę do realizacji zadań z zakresu organizacji turystyki dla harcerzy, dzieci i młodzieży naszego regionu oraz przyjeżdżających spoza województwa katowickiego. Tu wypracowywano różne formy turystyki krajoznawczej i przemysłowej, a także aktywizowano grupy do zajęć rekreacyjno-sportowych. W tym zakresie Stanica spełniała ważną rolę, bowiem harcerski program zawierał bogatą paletę imprez o charakterze turystycznym w formie biwaków, zlotów, wycieczek.
Wymienić można np. formy cyklicznych imprez oraz przedsięwzięcia jednorazowe:
- „Nieobozowe lato”, „Lato w mieście”,
- Zloty Chorągwi na terenach biwakowych,
- Zloty dla dzieci z domów dziecka pod hasłem „Po prostu serce” współorganizowane z red. „Wieczoru”,
- Międzynarodowa akcja letnia „MALTA” przez osiem kolejnych lat z udziałem około 30 delegacji zagranicznych ze wszystkich kontynentów,
- Zlot skautów środkowoeuropejskich „Silesia”.
W ośrodku zapoczątkował swoją działalność, powołany 29.11.1979 r. harcerski klub biegu na orientację „Zamonit” zarejestrowany w „PZLA”. Klub działał w oparciu o Ośrodek organizując zawody, szkolenia sędziów, opracowując mapy, m. in. mapę WPKiW. Głównym organizatorem tej dyscypliny był nasz specjalista w tej dziedzinie, hm. Jerzy Dymarski. On też wraz z hm. Krzysztofem Witkowskim prowadził przez około 35 lat wędrówki po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w ramach akcji Zamonit oraz po Beskidach w ramach akcji Klimczok.
Rok 1981
Ośrodek gościł wielu wybitnych osobistości ze świata polityki, kultury, sportu, nauki. Okazją było również goszczenie kosmonautów: Jurija Gagarina i Walentiny Tierieszkowej oraz pierwszego polskiego kosmonauty Mirosława Hermaszewskiego.
W czasie swego istnienia Ośrodek przechodził wiele transformacji. Decyzją naczelnika ZHP z 29 października 1991 roku, Ośrodek harcerski w Chorzowie został przekształcamy w Zakład Działalności Gospodarczej, aby oprócz działalności harcerskiej można było prowadzić działalność zarobkową wspierając działalność statutową Śląskiej Chorągwi.
Obecnie Ośrodek harcerski odgrywa dla Śląskiej Chorągwi ZHP nadrzędną rolę zaplecza szkoleniowo-metodycznego. Odbywają się tutaj zbiórki oraz seminaria drużynowych, namiestników oraz komend Hufców. Swoją siedzibę znalazł tu również Gabinet historii harcerskiej służby.
Ośrodek obecnie jest siedzibą Komendy Śląskiej Chorągwi ZHP, Chorągwianej Szkoły Instruktorskiej oraz Harcerskiego Centrum Edukacji Ekologicznej, a także Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli i Instruktorów.
Po przeniesieniu siedziby komendy chorągwi, Ośrodek stał się siedzibą statutowych władz chorągwi.
Opracowanie: hm. Mieczysław Brańka, hm. Maria Stangrecka