„Wszystko, co nasze, Polsce oddamy,
W niej tylko życie, więc idziem żyć…”
Przed nami 86. rocznica wybuchu II wojny światowej, w której w pierwszych dniach zginęli również harcerze. Obecnie nasza Chorągiew Śląska nosi imię Harcerzy Września 1939 roku. Oddając hołd harcerskim bohaterom, w dniu 4 września 1983 roku został odsłonięty pomnik upamiętniający męczeńską śmierć śląskich harcerzy, którzy stawili opór wkraczającym do Katowic niemieckim żołnierzom i bojówkarzom. Pomnik upamiętnia także harcerzy, którzy polegli lub zostali zamordowani w późniejszym okresie okupacji niemieckiej.
Zarówno nasz eksponat miesiąca, medal, jak i pomnik na katowickim rynku, przedstawiają „bryłę odchyloną ku słońcu, symbolizującą krzyż harcerski – mur obronny-barykadę. Grupa harcerek i harcerzy stanowiąca centralną część tej bryły jakby wychodziła z muru czy barykady, ale już nie po to, by walczyć. Niepotrzebne im już karabiny – ekspresyjna koncepcja postaci dowodzi, że harcerze zwróceni są ku życiu”, jak to określił sam autor obu dzieł, katowicki artysta rzeźbiarz i medalier Zygmunt Brachmański.
W rysach postaci dostrzegamy osoby symbolizujące dzieje śląskiego harcerstwa: hm. Józefa Pukowca – komendanta tajnej Chorągwi Harcerzy, ściętego na gilotynie w 1942 roku w katowickim więzieniu, Stanisława Sołtysa w 1939 absolwenta katowickiego „Mickiewicza”, skoczka spadochronowego, w 1944 roku straconego przez Niemców w Rzeszowie, Olgę Kamińską-Prokopową – 21-letnią harcerkę, ściętą w Moabicie i Ryszarda Kota – śmiertelnie rannego 1 września w walce z bojówkami hitlerowskimi o kopalnię „Michał”.
Na awersie medalu w kwadracie przedstawione są cztery postacie w mundurach harcerskich, w lewym rogu widnieje napis: „WSZYSTKO, CO NASZE, POLSCE ODDAMY”, natomiast wzdłuż trzech boków napis: „BOHATERSKIM HARCERKOM – I HARCERZOM ŚLĄSKIM – POLEGŁYM W LATACH 1939-1945”.
Na rewersie medalu znajduje się „salutująca” lilia ZHP umieszczona w kwadracie wraz z nazwą miejscowości, w których polegli śląscy harcerze. Poniżej napis: „KATOWICE, WRZESIEŃ, 1983”.
Medal nadawano zasłużonym osobom i instytucjom, które były najbardziej aktywni w działaniu na rzecz budowy pomnika harcerzy na katowickim rynku.
Więcej na ten temat można przeczytać w poniższych publikacjach:
- Elżbieta Tabacka „W 40 rocznicę odsłonięcia Pomnika Harcerzy”, wyd. Komisja Historyczna Chorągwi Śląskiej ZHP, Katowice 4 września 2023 r.,
- Elżbieta Tabacka „Pomnik ku czci harcerzy i harcerek poległych w latach 1939-1945” w: „Harcerstwo śląskie w służbie Niepodległej. Miejsca pamięci”. Opracowanie w ramach kampanii „Bohater. Zeszyty historyczne 1”, Katowice 2022, wyd. Chorągiew Śląska Związku Harcerstwa Polskiego, str. 5-23,
- Zygmunt Brachmański „Harcerze powrócą na katowicki Rynek” w: „Harcerz Śląski” – jednodniówka wmurowania aktu erekcyjnego pod Pomnik Harcerzy, Katowice, 4.wrzesnia 1981, str. 3,
- Krystyna Heska – Kwaśniewicz Wrzesień na katowickim Rynku. O powstańcach, harcerzach i Pomniku” w: „Śląsk” miesięcznik społeczno-kulturalny, nr 9/2019.
